
با لایه نشانی شیشههای مربوط به آینه اولیه و ثانویه تلسکوپ ۳.۴ متری رصدخانه ملی ایران بزرگترین سامانه لایه نشانی تحت خلا بالا در کشور به عنوان یکی از زیر فعالیتهای مهم طرح رصدخانه ملی ایران به بهره برداری رسید. این سامانه به منظور ایجاد پوشش آلومینیوم بر روی شیشهها طراحی و ساخته شده است.
امروزه شیشههای آینههای بکار رفته در تلسکوپها با قطر ۸ متر بصورت یک تکه ساخته، تراشیده و به دقت صیقلی می شوند و با استفاده از فناوری خلاء بالا و روش مناسب لایه نشانی به آینههایی با کیفیت تبدیل میشوند. همچنین از آنجا که کیفیت آینه به مرور زمان اُفت میکند در دورههای زمانی حدود ۲ سال این آینه ها مجدد لایه زدایی و لایه نشانی می شوند. از اینرو ساخت سامانه لایه نشانی و کارگاه شستشو و لایه نشانی آینه ها بخش مهمی از زیرساخت فنی رصدخانههاست.
برای لایه نشانی آینه تلسکوپهای بزرگ از دو روش عمده “تبخیری” و “کند و پاش” بهره گرفته میشود، که در چند دهه اخیر لایه نشانی آینههای تلسکوپ به روش “کند و پاش” عمومیت بیشتری یافته است.
سامانه لایه نشانی از زیرسامانههای محفظه و پمپ های خلاء، لایه نشانی، کنترل، منبع تغذیه، تخلیه الکتریکی و سیستم سرمایش تشکیل شده است. سامانه لایه نشانی رصدخانه ملی ایران در اولین آزمون خود خلاء یک میلیونیوم میلی بار را تامین کرد تا با زدودن ناخالصیها آینههای این تلسکوپ از نظر کیفی نیاز این تلسکوپ را برآورده کنند. قطر این سامانه تمام استیل ۴.۲۰ متر و ارتفاع آن ۳ متر است و تمام فرآیند طراحی، ساخت و آزمون آن توسط شرکتهای خصوصی و صنتعگران کشور و تیم مهندسی رصدخانه ملی ایران در پژوهشگاه دانشهای بنیادی انجام شده است.
پیش از انجام فرآیند لایه نشانی، شستشوی آینهها مطابق الگوی فنی انجام شد و پس از استقرار آینهها فرآیند لایه نشانی برای ایجاد پوشش آلومینیوم با خلوص بالا به ضخامت ۸۰ نانومتر و یکنواختی ۵ درصد انجام گرفت. تلسکوپ رصدخانه ملی ایران دارای آینه اولیهای به قطر ۳ متر و ۴۰ سانتیمتر با ضخامت ۱۸ سانتیمتر است که از شیشه سرامیکی با نام تجاری Zerodur ساخته شده است. شیشه مربوط به آینه اولیه و ثانویه هریک به مدت حدود ۲ سال فرآیند صیقل و سپس آزمون های اپتیکی را سپری کردند تا به زبری سطح کمتر از ۲ نانومتر برسند. صافی سطح بالا در آینهها انجام رصدهای نجومی در گستره طیفی بزرگی از جمله ناحیه طول موجی نزدیک فرابنفش را تضمین می کند.
به این ترتیب شیشه های آینه اصلی و ثانویه که به ترتیب در أواخر سال ۱۳۹۳ و ۱۳۹۹ تحویل رصدخانه ملی ایران شده بودند به آینه تبدیل شدند.
مجری طرح رصدخانه ملی ایران، شرکت پیمانکار مجری طرح و مهندس مسئول این طرح در رصد خانه ملی ایران در جریان بازدید رئیس پژوهشگاه دانشهای بنیادی توضیحات فنی در خصوص طراحی و ساخت این سامانه ارائه کردند.
رصدخانه ملی ایران بر روی قله ۳۶۰۰ متری “گرگش” و در جنوب غربی کاشان احداث شده است.
