یکی از اهداف رصدخانه ملی ایران ایجاد بستر و گسترش سایت رصدی گرگش و همچنین تجهیز آن به امکانات رصدی متنوع است. در این راستا و همراه با آغاز بهره برداری علمی از این سایت نخستین نمونه امکانات رصدی در اواخر تابستان امسال بر فراز قله گرگش که محل احداث رصدخانه ملی است، آغاز به کار کرد.

این سامانه رصدی که سامانه میدان دید باز INOLA نام دارد به دست پژوهشگران تیم توسعه فناوری رصدخانه ملی طراحی و ساخته شده است. کار نصب و راه‌اندازی اولیه این سامانه در اردیبهشت ماه ۹۷ آغاز شده و تیم توسعه فناوری تا به امروز فعالیت‌های متنوعی بر روی آن انجام داده است. باید به این نکته توجه داشت که سامانه INOLA یک تلسکوپ از پیش ساخته نیست و از این رو لازم است تمامی قطعات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری آن می‌بایست در شرایط محیطی و رصدی مختلف آزمایش شوند تا در کنار اطمینان از تجهیزات رصدی در تمامی حالات،‌ برای انجام پژوهش‌های علمی بتوان از کیفیت داده‌های رصدی بدست آمده نیز اطمینان حاصل کرد. با توجه به پیکربندی فیزیکی خاص آرایه و نحوه چینش لنزها یکی از نخستین کارها تصحیح و بهینه‌سازی مقر سامانه برای رسیدن به دقت ایده‌آل در هدف‌گیری (pointing) و دنبال کردن (tracking) اهداف رصدی بوده است. رسیدن به وضعیت تعادلی مطلوب در تمامی حالات جهت‌گیری و همچنین تهیه مدل اختصاصی برای ردیابی مسیر آرایه در آسمان از دیگر فعالیت‌های مهمی بودند که در این مرحله انجام شدند.

از نقاط قوت سامانه INOLA که امکان ثبت اجرام بسیار کم نور را فراهم خواهد کرد این است که در کنار دقت بالای هم خطی اجزای آرایه، اختلاف زاویه‌ای بسیار اندکی در میدان دید لنزها لحاظ شده‌ تا رصدگر بتواند به طور همزمان در دو یا سه فیلتر متفاوت B, V, R نوردهی کند. در ادامه از طریق بررسی بخش‌های مشترک و مجزای تصاویر حاصل از لنزها امکان ردیابی و تصحیح خطاهای اپتیکی فراهم خواهد شد. در حال حاضر میدان دید لنزها بیش از ٪۹۵ همپوشانی دارند.

از دیگر مشخصات قابل توجه این سامانه داشتن اتاق کنترل اختصاصی و از راه دور برای دسترسی به سیستم و نظارت بر شرایط محیطی و رصدی سامانه است. تیم توسعه فناوری رصدخانه ملی همچنین محیط‌های نرم‌افزاری لازم را برای کار با این سامانه طراحی و اجرا کرده‌ است. این محیط‌ها شامل بخش‌های دریافت پیشنهادات پژوهشی، تهیه فهرست اجرام رصدی و اولویت بندی برای اجرای رصد، بخش‌های کنترل شرایط محیطی سامانه، بخش اجرای خودکار فرایند رصد، ایجاد پایگاه داده‌ها و … است. سامانه همچنین به یک نرم‌افزار داده‌کاهی اولیه مجهز است که به رصدگر این امکان را می‌دهد تا در صورت نیاز بلافاصله بعد از پایان برنامه رصدی که کیفیت داده‌های دریافتی را مورد ارزیابی اولیه قرار دهد.

نورگیری این سامانه در ابتدای مهرماه سال جاری انجام شد و در حال حاضر در فاز تنظیمات و ارزیابی قرار دارد. در این مرحله آزمایش‌های گوناگونی بر روی سامانه انجام می‌شوند تا علاوه بر تعیین مشخصات دقیق علمی آرایه و سنجش توانایی‌های آن، کیفیت داده‌های خروجی به بالاترین حد ممکن برسد.

پژوهشگران و علاقمندان می‌توانند برای دریافت اطلاعات بیشتر و یا ارسال پیشنهاد پژوهشی برای استفاده از سامانه INOLA، با ایمیل رصدخانه ملی ایران به آدرس ino@ipm.ir در تماس باشند.

برای اطلاع از پیشرفت طرح INOLA و همچنین دیگر فعالیت‌های رصدخانه ملی ایران، ما را در اینستاگرام دنبال کنید.